Ο καρκίνος του οισοφάγου αποτελεί το 2% όλων των καρκίνων. Είναι υπεύθυνος για περισσότερους από 10.000 θανάτους κάθε χρόνο στις ΗΠΑ.

Εμφανίζεται πιο συχνά σε άνδρες απ’ ότι σε γυναίκες με συχνότητα 3:1.

Δύο βασικά είδη καρκίνου εμφανίζονται στον οισοφάγο:

Τα επιδερμοειδή (μαλπιγιακά) και

Τα αδενοκαρκινώματα.

Τα επιδερμοειδή αποτελούν περίπου το 40% των καρκίνων και συχνότερα εντοπίζονται στο μεσαίο τμήμα του οισοφάγου.

Τα αδενοκαρκινώματα, αποτελούν το 60% των καρκίνων του οισοφάγου και εμφανίζονται κυρίως στο κατώτατο μέρος του οισοφάγου, δηλαδή στην περιοχή κοντά στο στομάχι. Υπάρχουν αρκετά στοιχεία που δείχνουν ότι η αύξηση των αδενοκαρκινωμάτων οφείλεται στη χρόνια γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση (ΓΟΠ), η οποία συχνά συνοδεύει τη διαφραγματοκήλη.

Όσο για την εντόπιση των κακοήθων όγκων, αυτοί εντοπίζονται συνήθως στο μέσο τριτημόριο (περίπου το 40%) και στο κάτω τριτημόριο (30-40%). Στο άνω τριτημόριο οι καρκίνοι είναι σπάνιοι (10-20%).

Παράγοντες κινδύνου

Η ηλικία

Τα περισσότερα περιστατικά εμφανίζονται σε άτομα ηλικίας άνω των 65 ετών.

Κάπνισμα

Έχει εκτιμηθεί ότι οι καπνιστές έχουν σχεδόν 10πλάσιες πιθανότητες από τους μη καπνιστές να παρουσιάσουν επιδερμοειδή καρκίνο. Οι πιθανότητες αυξάνονται ανάλογα με τον αριθμό των τσιγάρων (δοσο-εξαρτώμενη σχέση).

Και τα αδενοκαρκινώματα συνδέονται με το κάπνισμα. Οι πιθανότητες εμφάνισής τους είναι διπλάσιες στους καπνιστές.

Ο ακριβής μηχανισμός καρκινογένεσης από το κάπνισμα δεν είναι γνωστός. Υπάρχουν εκτιμήσεις ότι ευθύνονται μεταλλάξεις στο γονίδιο p53.

Οινόπνευμα

Η κατανάλωση οινοπνεύματος, συνδέεται άμεσα με αύξηση της συχνότητας εμφάνισης του επιδερμοειδούς καρκινώματος. Οι πιθανότητες αυξάνονται όσο μεγαλύτερη είναι η ποσότητα οινοπνευματωδών ποτών (δοσο-εξαρτώμενη σχέση).

Ο συνδυασμός καπνίσματος και κατανάλωσης οινοπνεύματος πολλαπλασιάζει τον κίνδυνο εμφάνισης της νόσου (συνεργική δράση).

Υπολογίζεται ότι σε φανατικούς καπνιστές και πότες οι πιθανότητες εμφάνισης καρκίνου του οισοφάγου είναι εκατονταπλάσιες σε σχέση με τον υπόλοιπο πληθυσμό και στην περίπτωση της κατανάλωσης οινοπνεύματος υπάρχει συσχέτιση, αλλά μικρότερη με το αδενοκαρκίνωμα.

Διατροφή

Ελλείψεις σε διατροφικά συστατικά, όπως η βήτα-καροτίνη, το σελήνιο ή η βιταμίνη Ε αυξάνουν τον κίνδυνο επιδερμοειδούς καρκινώματος. Αντίθετα, η μεγάλη κατανάλωση φρούτων, λαχανικών και χόρτων φαίνεται πως έχει προστατευτική δράση.

Προδιαθεσικές καταστάσεις

Οισοφάγος Barrett

Όπως αναφέρθηκε στις αρχές του κειμένου, το εσωτερικό του οισοφάγου καλύπτεται από ειδικό πολύστιβο πλακώδες επιθήλιο, ενώ εκείνο του στομάχου από άλλης μορφής επιθήλιο που αποτελείται από κυλινδρικά κύτταρα.

Ο οισοφάγος Barrett, είναι όταν στα τελευταία 3 ή περισσότερα εκατοστά του τελικού τμήματος του οισοφάγου, το επιθήλιό του έχει αντικατασταθεί από επιθήλιο όπως εκείνο του στομάχου.

Αυτή η κατάσταση μπορεί να συμβεί είτε γιατί υπάρχει διαφραγματοκήλη είτε όχι.

Η κυριότερη αιτία εμφάνισης του οισοφάγου Barrett είναι η γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση, το πισωγύρισμα δηλαδή του περιεχομένου του στομάχου προς τον οισοφάγο. Υπολογίζεται ότι από τους ασθενείς που πάσχουν από γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση το 20% έχει και οισοφάγο Barrett.

Έχει διπλάσια συχνότητα στους άνδρες απ’ ό,τι στις γυναίκες και αυξάνεται με την πάροδο της ηλικίας.

Στην πραγματικότητα πολύ περισσότερα άτομα πάσχουν από οισοφάγο Barrett απ' όσα τελικά διαγιγνώσκονται, καθώς η κατάσταση αυτή συχνά δεν προκαλεί συμπτώματα.

Η παρουσία οισοφάγου Barrett, πολλαπλασιάζει τις πιθανότητες εμφάνισης αδενοκαρκινώματος του οισοφάγου, κατα 30-40 φορές.

Αχαλασία

Στην αχαλασία, ο μυϊκός βαλβιδικός μηχανισμός που βρίσκεται στο κατώτερο τμήμα του οισοφάγου, δεν χαλαρώνει για να περάσει η τροφή στο στομάχι, αλλά βρίσκεται υπό συνεχή σπασμό και υπερτροφία.

Αυτή η κατάσταση σχεδόν 30πλασιάζει τις πιθανότητες εμφάνισης επιδερμοειδούς καρκινώματος, πιθανώς λόγω του χρόνιου ερεθισμού από την παραμονή των τροφών στον οισοφάγο για περισσότερη ώρα.

Τύλωση

Η τύλωση είναι μια σπάνια κληρονομική ασθένεια αυτοσωματικού επικρατούντος τρόπου που χαρακτηρίζεται από υπερκεράτωση των παλαμών και πελμάτων και από την ύπαρξη θηλωμάτων στον οισοφάγο.

Όσα άτομα εμφανίζουν αυτή την κατάσταση έχουν πολύ μεγάλες πιθανότητες να εμφανίσουν καρκίνο του οισοφάγου. Τα τελευταία χρόνια έχει απομονωθεί ένα γονίδιο (TOC - tylosis esophageal cancer gene) το οποίο φαίνεται να εμπλέκεται στη διαδικασία καρκινογένεσης.

Σύνδρομο Plummer-Vinson/Paterson-Kelly

Πρόκειται για ένα σύνδρομο που χαρακτηρίζεται από σιδηροπενική αναιμία, γλωσσίτιδα, σπληνομεγαλία, ανάπτυξη χηλοειδών, εύθρυπτα νύχια και μεμβράνες στον οισοφάγο. Έχει διαπιστωθεί ότι 10% αυτών των ασθενών θα αναπτύξει επιδερμοειδή καρκίνο του οισοφάγου.

Εγκαυματικές βλάβες

Μετά από βλάβη του οισοφάγου εξαιτίας εγκαύματος μπορεί να αναπτυχθεί στο σημείο της εγκαυματικής ουλής επιδερμοειδής καρκίνος, ακόμα κι αν το έγκαυμα έλαβε χώρα πριν από 40 χρόνια.

Συμπτώματα

Το πιο συνηθισμένο από τα συμπτώματα είναι η δυσκαταποσία, δηλαδή η δυσκολία την κατάποση της τροφής. Ο ασθενής αισθάνεται να σταματάει η μπουκιά που καταπίνει σε κάποιο σημείο του οισοφάγου, ανάλογα σε ποιο ύψος βρίσκεται ο όγκος.

Συχνό σύμπτωμα που συνοδεύει το παραπάνω είναι και ο πόνος στην κατάποση.

Ένα άλλο σύμπτωμα είναι αυτό της αιματέμεσης, δηλαδή της αιμορραγίας που εκδηλώνεται με εμετό.

Αν ο όγκος μεγαλώνοντας πιέσει ή διηθήσει βρογχικό κλάδο από τους παρακείμενους στον οισοφάγο λοβούς του πνεύμονα μπορεί να εκδηλωθεί δύσπνοια.

Με την πρόοδο της νόσου, ο ασθενής χάνει βάρος και μπορεί να εμφανίσει και μια σειρά από συμπτώματα από άλλα όργανα (γενικά συμπτώματα και παρανεοπλασματικά σύνδρομα).

Διάγνωση

Οι εξετάσεις που αποτελούν τα διαγνωστικά εργαλεία του ιατρού είναι:

• Διάβαση οισοφάγου με βάριο.
• Οισοφαγογαστροσκόπηση, δίνει την δυνατότητα λήψης βιοψιών αλλά και κυτταρολογικού υλικού από την βλάβη.
• Αξονική και μαγνητική τομογραφία θώρακος και άνω κοιλίας: δίνει πληροφορίες για την τοπική επέκταση της βλάβης, την ύπαρξη διογκωμένων λεμφαδένων ή απομακρυσμένων μεταστάσεων. Είναι κατάλληλη για μεταστάσεις στο ήπαρ, τον πνεύμονα, τον υπεζωκότα που έχουν μέγεθος μεγαλύτερο από 2 εκατοστά.
• Ενδοσκοπικός υπέρηχος: καθορίζει την ανατομική εντόπιση και δίνει πληροφορίες για την ύπαρξη διογκωμένων λεμφαδένων μεσοθωρακίου.
• PET/SCAN: εκτιμά την συμμετοχή λεμφαδένων, ή άλλων εντοπίσεων.

Θεραπεία

Η θεραπευτική προσέγγιση του καρκίνου του οισοφάγου περιλαμβάνει:

• Την χειρουργική επέμβαση,
• τη χημειοθεραπεία,
• την ακτινοβολία ή
• τον συνδυασμό των παραπάνω.

Χειρουργική επέμβαση

Περίπου το 50% των ασθενών με καρκίνο οισοφάγου έχουν ένδειξη και υποβάλονται σε χειρουργική επέμβαση. Οι υπόλοιποι αντιμετωπίζονται συντηρητικά με ΧΜΘ ή ΑΚΘ ή συνδυασμό.

Και αυτό διότι η επιλογή της χειρουργικής επέμβασης επηρεάζεται από πολλούς γενικούς παράγοντες όπως η αδυναμία του ασθενούς, η κακή θρέψη, οι καρδιακές διαταραχές, η δυσλειτουργία οργάνων και η τοπική διήθηση σε ζωτικά όργανα.

Υπάρχουν 2 κύριες χειρουργικές τεχνικές:

• οισοφαγεκτομή με θωρακοτομή ή en bloc ολική οισοφαγεκτομή και η
• ολική οισοφαγεκτομή δια του διαφράγματος (transhiatal).

Η οισοφαγεκτομή με θωρακοτομή δίνει την δυνατότητα λεμφαδενικού καθαρισμού του μεσοθωρακίου υπό άμεση επισκόπηση.

Η ενδεδειγμένη προσπέλαση είναι ο συνδυασμός δεξιάς θωρακοτομής, μέσης λαπαροτομής και αριστερής πλάγιας τραχηλικής τομής.

Διενεργείται οισοφαγογαστρική αναστόμωση στον τράχηλο με ορθοτοπική τοποθέτηση του μοσχεύματος του στομάχου στο οπίσθιο μεσοθωράκιο.

Ταυτόχρονα διενεργείται μια πυλωροπλαστική για πρόληψη της γαστρικής απόφραξης λόγω του σπασμού που προκαλείται στον πυλωρό μετά την βαγοτομή.

Η οισοφαγεκτομή δια του διαφράγματος προτάθηκε λόγω της υψηλής θνησιμότητας της διαθωρακικής εκτομής (έως 15%).

Η προσπέλαση περιλαμβάνει μια μέση λαπαροτομή και αριστερή πλάγια τραχηλική τομή.

Ο οισοφάγος παρασκευάζεται τυφλά από την κοιλιά και τον τράχηλο και αφαιρείται. Αντικαθίσταται από τον στόμαχο, ο οποίος αναστομώνεται στον τράχηλο με τον υπολειπόμενο τραχηλικό οισοφάγο.

Ομοίως η διενέργεια πυλοροπλαστικής είναι απαραίτητη για την πρόληψη του πυλωρικού σπασμού μετά την βαγοτομή.

Η επέμβαση αυτή έχει το μειονέκτημα του περιορισμένου λεμφαδενικού καθαρισμού και του αυξημένου κινδύνου αιμορραγίας διεγχειρητικά.

Η θνησιμότητα της επέμβασης είναι 2-8%.

Κατά τη διάρκεια της επέμβασης μπορεί να τοποθετηθεί νηστιδοστομία (σωλήνας για χορήγηση διατροφής) στο λεπτό έντερο, με σκοπό την καλύτερη υποστήριξη της θρέψης του ασθενούς μετεγχειρητικά.

Χημειοθεραπεία και Ακτινοθεραπεία

Ο/η ασθενής πριν και μετά το χειρουργείο μελετάται απο τους ογκολόγους, οι οποίοι μετά από ογκολογικό συμβούλιο αποφασίζουν για την επικουρική θεραπεία του ασθενή (ΧΜΘ και/ή ΑΚΘ), έχοντας μελετήσει τα χειρουργικά ευρήματα και έχοντας ολοκληρώσει τη σταδιοποίησή του.

Πρόγνωση

Εξαρτάται από πολλούς παράγοντες και κυρίως από το στάδιο της νόσου και τη ληφθείσα θεραπεία.

Γενικότερα η συνολική πενταετής επιβίωση είναι 20-25%.
Μπορεί όμως να βελτιωθεί αναλόγως της θεραπείας που επιλέγεται.

Ασθενείς που έλαβαν προεγχειρητική ακτινοθεραπεία και χημειοθεραπεία παρουσιάζοντας πλήρη ανταπόκριση, είχαν συνολική πενταετή επιβίωση 48%. Ασθενείς με καρκίνο σταδίου IV έχουν πενταετή επιβίωση λιγότερο από 5%.